8 redenen waarom er wellicht geen Russische invasie in Oekraïne komt

In de media duiken haast dagelijks berichten op over hoe Rusland tienduizenden troepen verzamelt bij de grens met Oekraïne en zich voorbereid om het land binnen te vallen. Als het geen voorgeprogrammeerde campagne is dan lijkt het er wel sterk op. Het is trouwens niet de eerste keer dat zulke berichten de ronde doen en het is ook niet de eerste keer dat de Oekraïense regering dergelijke angsten aanwakkert om meer steun te krijgen van de Verenigde Staten en de NAVO.

In een interview van 20 november 2021 met Military Times beweerde generaal Kyrylo Budanov, Oekraïnes hoofd van de inlichtingendienst voor defensie, dat Moskou plannen heeft om tegen eind januari 2022 een invasie te lanceren. Hij heeft het niet over een bescheiden grensinvasie. De aanval zou waarschijnlijk met lucht-, artillerie- en pantseraanvallen gebeuren, gevolgd door het droppen van luchtlandingstroepen in het oosten, amfibische aanvallen in Odessa en Mariupol, en een kleinere inval vanuit het naburige Belarus.

We zijn ervan overtuigd dat Rusland zich daadwerkelijk voorbereidt op een totale oorlog tegen Oekraïne. Het is waarschijnlijk sinds de Tweede Wereldoorlog een ongekende gebeurtenis”, zei Gabrielius Landsbergis, de Litouwse minister van Buitenlandse Zaken.

Moskou wil geen militaire aanwezigheid van de NAVO in Oekraïne en zou uiteindelijk ook het politieke systeem en de staatsstructuur van Oekraïne willen ontwrichten, is het verhaal. Het Kremlin zou de Minsk-akkoorden opzij willen schuiven om Kiev en zijn westerse partners zijn eigen regels op te leggen. Kortom een heel ambitieus programma.

Al jaren duiken dergelijke berichten regelmatig op. Vladimir Poetin zou grootschalige expansieplannen hebben ten koste van Oekraïne. In 2014, maanden na de annexatie van de Krim en de Russische hulp aan de separatistische opstand die uitbrak in de oostelijke Donbas-regio van Oekraïne, beweerden Oekraïense politici en hun westerse sympathisanten herhaaldelijk dat het Kremlin van plan was een invasie te organiseren. De laatste keer dat Poetin plannen zou gehad hebben was in april 2021. Toen meldde Kiev dat Rusland in de buurt van de Krim, een enorme troepenmacht concentreerde. De spanningen tussen Rusland en de NAVO namen pas af toen eind april de Russische troepen werden teruggetrokken.

Een hypothetisch scenario

Een hypothetisch scenario van de Russische invasie gaat als volgt. Rusland slaat zonder waarschuwing in verschillende richtingen tegelijk toe en overweldigt het Oekraïense leger in het oosten van het land met lucht-, raket- en artillerie-aanvallen. De Russen drijven een wig tussen legereenheden in en rukken op tot bij de rivier Dnjepr die door Kiev vloeit. De apotheose zou de omsingeling en de daaropvolgende verovering van Kiev worden en uiteindelijk wordt Oekraïne opgesplitst in twee Oekraïnes.

Een nieuw “vriendschappelijk en broederlijk” Oekraïne met Kiev als hoofdstad wordt uitgeroepen en erkend door Rusland en de nu reeds bestaande zelfverklaarde onafhankelijke volksrepubliek Donetsk en Loegansk gaan er integraal deel van uitmaken. Aantrekkelijk in dit scenario is dat daarmee ineens een heel aantal historische problemen worden opgelost: de directe bedreiging aan de zuidwestelijke grens van Rusland wordt weggenomen, er ontstaat een landcorridor naar de Krim en de Zee van Azov wordt een binnenzee die volledig onder de controle van Rusland en het ‘vriendschappelijke’ Oekraïne valt.

Het andere Oekraïne, het tweede ‘nationalistische’ Oekraïne, met Lviv als hoofdstad, kan zich dan aansluiten bij zijn bondgenoten in het westen.

Zelfs als men gelooft dat dit een mogelijk scenario is en geen hersenspinsel van mensen met fobieën en nationalistische obsessies, zijn er redenen om niet te geloven dat het ooit realiteit wordt. Want wat heeft Rusland erbij te winnen? En, vooral, wat bij te verliezen?

Acht redenen

(1) Rusland krijgt een corrupte en disfunctionele economie in handen.

De Russische financiële middelen staan al erg onder druk. Een extra zeer dure kostenpost erbij nemen is absoluut niet aantrekkelijk.

(2) Een overwinning op de troepen van Oekraïne leidt niet automatisch en direct tot vrede.

Als het Russische leger halt houdt aan de Dnjepr en niet verder oprukt om heel Oekraïne te veroveren – wat theoretisch mogelijk is maar veel duurder zou uitvallen – zullen er effectief twee Oekraïnes zijn. Op zich zou dat geen probleem vormen voor Rusland. Nationalisten, dissidenten en andere opposanten die in het door hen gecontroleerde Oekraïne wonen kunnen dan gemakkelijker naar het andere Oekraïne uitgezet worden wat in een scenario van “één Oekraïne” niet kan. Het nadeel is echter dat de oorlog dan tot een lange confrontatie kan uitgroeien met het Oekraïense leger, of hetgeen wat er van overblijft, en rabiate nationalisten die van hun deel van Oekraïne een broeihaard van verzet kunnen maken en van daaruit het Russische Oekraïne aanvallen of terroriseren. De Russen herinneren zich nog levendig het debacle dat ze in Afghanistan hebben ervaren.

(3) De VS en de EU blijven niet werkeloos toekijken.

Voor hen zal er een noodsituatie ontstaan zijn. Het komt niet tot een open militaire confrontatie met Moskou maar er zullen geen barrières meer zijn om Oekraïne te voorzien van alle modern conventioneel wapentuig en ander militair materiaal waar het om vraagt. De nodige (onbeperkte) fondsen daarvoor zullen snel worden vrijgemaakt. Rusland kan de leveringen ervan onmogelijk blokkeren gezien Oekraïne grenzen heeft met EU-landen. Het gevolg is dat die massale militaire hulp van het westen het conflict zou verlengen.

(4) Diplomatiek gezien geraakt Rusland geïsoleerd.

Steun voor die actie moet het van geen enkel ander land verwachten (de uitzondering zal evenwel de regel bevestigen). Het gaat hier immers om een grootschalige en openlijke confrontatie tussen de legers van twee onafhankelijke landen, dat wil zeggen: het is een echte oorlog. Als Rusland in het offensief gaat kan zijn optreden zonder probleem als agressie worden bestempeld en Moskou zou over bijzonder goede argumenten moeten beschikken om het binnenvallen in Oekraïne te legitimeren.

Het verschil met de situatie op de Krim en in Donbas in 2014 is dat het toen gebeurde tegen een achtergrond van revolutionaire gebeurtenissen in Oekraïne. Het resultaat op de Krim en in Donbas kan daardoor als een onderdeel, een gevolg van een binnenlands burgerconflict worden begrepen. In het geschetste draaiboek ligt dat anders. Er is, als we de zelfverklaarde onafhankelijke volksrepublieken in de Donbas even buiten beschouwing laten, op dit moment geen duidelijk conflict tussen het oosten en het westen van Oekraïne.

(5) Naast het diplomatiek isolement moet Rusland ook rekening houden met nieuwe sancties.

In 2014 legden de VS, de EU en andere landen een reeks sancties op aan Russische bedrijven en personen omwille van wat de enen de ‘annexatie van de Krim’ en de anderen de ‘terugkeer naar het moederland’ noemden en de Russische betrokkenheid bij het conflict in de Donbas. De lijst van sancties is jaar na jaar gegroeid. Het feit dat nieuwe sancties ook economische gevolgen zullen hebben voor het westen, in het bijzonder Europa, zou op de koop toe worden genomen. In de VS en Europa worden al druk nagedacht over vergeldingsmaatregelen. Mogelijke acties zijn onder meer:

  • Russische oligarchen sanctioneren

    In april 2018 publiceerde het ministerie van Financiën van de VS de naam van zeven Russische oligarchen en12 van hun bedrijven omdat ze volgens de VS profiteerden van een Russische staat die zich bezighoudt met “kwaadaardige activiteiten”. Een probleem bij het sanctioneren van oligarchen en hun zakenbelangen is dat de impact ervan niet beperkt blijft tot Rusland. De economie is mondiaal geworden.

    Zo hadden maatregelen tegen Oleg Deripaska gevolgen op de activiteiten van zijn aluminiumbedrijf, Rusal. Rusal is een van ’s werelds grootste aluminiumproducenten,actief in Italië, Ierland, Zweden, Nigeria, Guyana, Guinee en Australië. Meer dan 10% van de productie van Rusal wordt geëxporteerd naar de VS. De prijs van aluminium steeg trouwens ook met 10% na de aankondiging van de sancties.

    Volkswagen heeft een gezamenlijke fabriek met GAZ, een Russische autofabrikant die een dochteronderneming is van Basic Element, een ander bedrijf van Deripaska. Ook Basic Element werd gesanctioneerd. Een andere buitenlandse firma die banden heeft met het imperium van Deripaska is het Oostenrijkse bouwbedrijf Strabag.

    Bij een invasie zullen de VS en Europa waarschijnlijk meer Poetin-vriendelijke oligarchen en -intimi toevoegen aan de zwarte lijst Maar dan wel met meer consideratie voor de gevolgen op hun eigen economie.

Belgian special forces train Nigerien soldiers during Flintlock 2016, a U.S.-led international training exercise with African militaries in Thies, Senegal, February 11, 2016. REUTERS/Sylvain Cherkaoui EDITORIAL USE ONLY. NO RESALES. NO ARCHIVE
  • Rusland uitsluiten van SWIFT

    Het mondiale communicatiesysteem dat wereldwijd financiële transacties faciliteert voor meer dan 11.000 banken in 200 landen – de BIC-code van uw bank is trouwens het SWIFT-adres van de bank. De raad van bestuurders van SWIFT bestaat uit 25 leden, 11 uit de EU, 6 uit de VS, en telkens één uit Groot-Brittannië, Australië, Canada, Japan, Zuid-Afrika, Singapore, China en Rusland. De VS kunnen Rusland niet uitsluiten van SWIFT zonder de hulp van de EU. Maar theoretisch kunnen de EU samen met twee andere landen (Rusland en China bijvoorbeeld) wel de VS uitsluiten. Maar uiteraard is dat laatste pure theorie, het zal nooit gebeuren.

    Tijdens de Oekraïne-crisis van 2014 dreigden de VS al om Rusland van het SWIFT-systeem los te koppelen. Sindsdien is Rusland begonnen met het opzetten van een Russische equivalent voor SWIFT, SPFS (System for Transfer of Financial Messages). Sinds maart 2018 maken ruim 400 Russische instellingen (voornamelijk banken) deel uit van het netwerk. Dat betekent dat het SPFS-systeem intra-Russische transacties ondersteunt, maar om internationale transacties mogelijk te maken moet het systeem ook internationaal geconnecteerd zijn.

    Er bestaan plannen om het SPFS-netwerk te integreren met het in China gevestigde IPBS (Inter-Bank Payments System), en er worden gesprekken gevoerd om het systeem uit te breiden naar Turkije, India, Iran en landen binnen de Euraziatische Economische Unie (EAEU). Eind 2020 waren 23 buitenlandse banken uit Armenië, Belarus, Duitsland, Kazachstan, Kirgizië en Zwitserland bij de SPFS aangesloten.

    Tijdens een op woensdag 15 december gevoerd video-gesprek hebben Vladimir Poetin en Xi Jinping het nog eens gehad over de ontwikkeling van gedeelde financiële structuren waarbij ze de economische banden nauwer kunnen aanhalen op een manier waarop buitenlandse staten geen invloed kunnen uitoefenen.

  • Russische banken schorsen

    Maar voor Rusland buitengesloten wordt van SWIFT zijn er nog wel kleinere andere stappen die kunnen gezet worden. Bijvoorbeeld VEB.RF schorsen. Het is het investeringsvehikel van de Russische elite, de machtskringen rond Poetin. Sberbank schorsen zou dan weer een grote impact hebben op de gewone Russen. Ongeveer de helft van alle Russen hebben een rekening bij de Sberbank.

  • Verbod op de aankoop van Russische olie, en (later) ook gas

    Dat hoeft niet onmiddellijk in te gaan. Om crisissituaties met de brandstofvoorziening in Europa zelf te vermijden zou het geleidelijk opgevoerd kunnen worden. De schade voor de Russische economie zou enorm zijn.

    Nordstream 2, de gaspijpleiding die gas via de Baltische Zee rechtstreeks van Rusland naar Duitsland moet brengen blijft ook controversieel. Bij het eerste bezoek van de nieuwe bondskanselier Olaf Scholz (SPD) aan Warschau, eiste de Poolse premier Mateusz Morawiecki dat Nordstream 2 zou worden stopgezet. Volgens de nieuwe Duitse minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock van Die Grünen – die sowieso al geen voorstander waren van de pijpleiding – moet die eerst voldoen aan het Europese energierecht en zoals de zaken er nu voor staan, kan Nordstream 2 niet worden goedgekeurd. Daarnaast, zei ze, hadden de VS en de vorige federale regering ook besproken “dat bij verdere escalaties deze pijplijn niet in gebruik zou kunnen worden genomen”. Een uitspraak die de gasprijzen naar ongekende hoogten stijgen.

(6) De controle over Oekraïne, kan problematisch worden.

Zelfs als het alleen maar het oostelijk deel ervan betreft. Rekening houdend met de westerse sancties zouden alle transacties met de gebieden van Oekraïne die onder Russische controle staan zeer moeilijk zo niet onmogelijk zijn. Kan Rusland, in de greep van nieuwe sancties, de problemen in de Oekraïense gebieden onder hun controle compenseren? Het annexeren van gebieden zal zeker geen enkel van de actuele problemen van de Russische economie oplossen.

(7) De loyaliteit van de bevolking van Oost-Oekraïne aan Rusland.

De bevolking van de oostelijke regio’s mag dan negatief staan tegenover overdreven nationalisme en er zijn zeker interne meningsverschillen maar Oekraïne is nu al 30 jaar onafhankelijk en de bevolking heeft ondertussen een eigen identiteit ontwikkeld. De loyaliteit aan Rusland is dan ook niet gegarandeerd. De sympathie voor Rusland is de de afgelopen zes jaar al flink geslonken. Extra problemen kan die sympathie definitief ondermijnen.

(8) Dode en gewonde Russische troepen.

En tenslotte. Het is heel goed mogelijk dat de Russische troepen het Oekraïense leger de ene nederlaag na de andere kunnen toebrengen en het naar het westen drijven. Maar het is ook heel goed mogelijk dat er honderden en misschien wel duizenden slachtoffers vallen onder de Russische troepen. Ondanks het vaak stuitende anti-Russische discours in Oekraïne zit de Russische bevolking niet te wachten op een oorlog. Mocht die oorlog dan verzanden in een permanent conflict zou de tol van de menselijke verliezen wel eens een constante factor kunnen worden.

Dat gecombineerd met een mogelijke economische crisis lijkt geen al te beste basis te zijn om publieke steun te winnen. Terwijl de hereniging met de Krim om vele redenen met enthousiasme werd aanvaard in de Russische samenleving, is het onwaarschijnlijk dat een grote oorlog ook zo’n steun zou ervaren.

Conclusie

Kort samengevat, de kosten van een eventuele oorlog wegen veel zwaarder dan de baten. Een oorlog brengt grote risico’s met zich mee voor de economie, de politieke stabiliteit en het buitenlands beleid van Rusland.

Misschien zullen er eens omstandigheden zijn waarbij Rusland voordeel ziet in een invasie van Oekraïne. Misschien zal een strategische flater vandaag of morgen tot een oorlog leiden. Maar door nu Oekraïne aan te vallen zou Rusland veel verliezen en bijzonder weinig winnen. Belangrijke veiligheidsproblemen worden er niet mee opgelost. Integendeel er komen nieuwe bij.


De berichten in de westerse media, de verklaringen van sommige politici, regeringen en militairen, doen de spanningen in een toch al gespannen regio alleen maar toenemen. “Oorlog is nooit onvermijdelijk, maar door te doen alsof oorlog onvermijdelijk is, wordt de kans op oorlog veel groter – en niet minder verwoestend”, schrijft The DiplomaticWorld terecht.

Auteur

1 REACTIE

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Please enter your comment!
Please enter your name here