500 Jaar na de kolonisatie van Latijns Amerika sturen de Zapatisten een schip naar Europa



In mei 2021 zet Eskader 421, een delegatie van het EZLN (Zapatistisch Nationaal Bevrijdingsleger) per boot koers naar Europa. De reis is een voorbode van toekomstige, grotere delegaties, en luidt het begin in van een zoektocht naar aansluiting bij de strijd van Europese sociale en politieke organisaties. Op zondag 15 augustus vond bij de Frans-Spaanse grens een symbolische ontmoeting plaats om de Zapatisten te verwelkomen.

Het EZLN

In 1994 davert het politieke toneel in Mexico. Op 1 Januari om half één ’s ochtends bezet het EZLN (Ejército Zapatista de Liberación Nacional, het Zapatistisch Nationaal Bevrijdingsleger) San Cristóbal de Las Casas, één van de grootste steden van de provincie Chiapas. Het bevrijdingsleger staat onder leiding van de iconische subcomandante Marcos, steevast vermomd onder een zwarte bivakmuts.

Het EZLN komt op voor de rechten van de inheemse bevolking van Chiapas. De grootste eisen die op tafel liggen zijn de erkenning van de inheemse identiteit en cultuur, en het zelfbeschikkingsrecht voor hun gemeenschappen. Van de Mexicaanse staat vraagt men “werk, land, woning, voedsel, gezondheid, onderwijs, onafhankelijkheid, vrijheid, gerechtigheid en vrede”.

Het EZLN beschikt echter nauwelijks over wapens en gaat meteen over tot onderhandelingen met de Mexicaanse staat. Na tien dagen bereiken beide partijen een bestand. En dat is het begin van lange, moeizame onderhandelingen. Gedurende die onderhandelingen wordt het EZLN geteisterd door paramilitaire en militaire offensieven.

In 2003, bijna tien jaar na de opstand, heeft het EZLN zijn doel nog steeds niet bereikt. De organisatie voegt de daad bij het woord en richt vijf Caracoles op, centra voor zelfbestuur. Elke Caracol heeft een ziekenhuis en een lagere en middelbare school. Men werkt er collectief aan de vijf zapatistenprojecten: gezondheidszorg, opvoeding, agro-ecologie, politiek en informatietechnologie.

Ondanks haar verwezenlijkingen blijft het EZLN niet onbesproken. Aanvankelijk komt er kritiek op de figuur van subcomandante Marcos. Achter de eeuwige bivakmuts schuilt de Mexicaanse universitair Rafael Guillén Vicente. Vicente wordt opgeleid in Cuba en vormt het beeld van zijn alter ego Marcos naar dat van Ché Guevara. Hij begrijpt de kracht van de media en groeit uit tot een soort van internationale, revolutionaire filmster. Ondertussen heeft Marcos zijn identiteit echter ontbonden, en plaatsgemaakt voor een ander alter ego, dat van subcomandante Galeano.

Ook komt er kritiek op de toenemende autoritaire houding van de leiding om het zapatistisch project in leven te houden. Het spanningsveld tussen een intellectuele, politiek geschoolde elite en de inheemse boerenbevolking is ook binnen het EZLN een heet hangijzer. En toch is er sprake van een evolutie binnen de beweging van een eerder ‘etatistische’ tendens (‘van bovenaf’) richting een meer ‘autonomistische’ (‘van onderuit’). Na 25 jaar is in Chiapas dankzij de Caracolas een generatie jongeren opgegroeid in de zapatistische scholen, een generatie die zich tekent door een onvoorwaardelijke steun aan het EZLN. Thema’s als gendergelijkheid of zelfs transseksualiteit gaan deel uitmaken van het discours dat al een kwart eeuw streeft naar ‘een wereld waarin alle werelden passen’.

In 2003, bijna tien jaar na de opstand, heeft het EZLN zijn doel nog steeds niet bereikt. De organisatie voegt de daad bij het woord en richt vijf Caracoles op, centra voor zelfbestuur. Elke Caracol heeft een ziekenhuis en een lagere en middelbare school. Men werkt er collectief aan de vijf zapatistenprojecten: gezondheidszorg, opvoeding, agro-ecologie, politiek en informatietechnologie.

Ondanks haar verwezenlijkingen blijft het EZLN niet onbesproken. Aanvankelijk komt er kritiek op de figuur van subcomandante Marcos. Achter de eeuwige bivakmuts schuilt de Mexicaanse universitair Rafael Guillén Vicente. Vicente wordt opgeleid in Cuba en vormt het beeld van zijn alter ego Marcos naar dat van Ché Guevara. Hij begrijpt de kracht van de media en groeit uit tot een soort van internationale, revolutionaire filmster. Ondertussen heeft Marcos zijn identiteit echter ontbonden, en plaatsgemaakt voor een ander alter ego, dat van subcomandante Galeano.

In 2003, bijna tien jaar na de opstand, heeft het EZLN zijn doel nog steeds niet bereikt. De organisatie voegt de daad bij het woord en richt vijf Caracoles op, centra voor zelfbestuur. Elke Caracol heeft een ziekenhuis en een lagere en middelbare school. Men werkt er collectief aan de vijf zapatistenprojecten: gezondheidszorg, opvoeding, agro-ecologie, politiek en informatietechnologie.

Ondanks haar verwezenlijkingen blijft het EZLN niet onbesproken. Aanvankelijk komt er kritiek op de figuur van subcomandante Marcos. Achter de eeuwige bivakmuts schuilt de Mexicaanse universitair Rafael Guillén Vicente. Vicente wordt opgeleid in Cuba en vormt het beeld van zijn alter ego Marcos naar dat van Ché Guevara. Hij begrijpt de kracht van de media en groeit uit tot een soort van internationale, revolutionaire filmster. Ondertussen heeft Marcos zijn identiteit echter ontbonden, en plaatsgemaakt voor een ander alter ego, dat van subcomandante Galeano.

Ook komt er kritiek op de toenemende autoritaire houding van de leiding om het zapatistisch project in leven te houden. Het spanningsveld tussen een intellectuele, politiek geschoolde elite en de inheemse boerenbevolking is ook binnen het EZLN een heet hangijzer. En toch is er sprake van een evolutie binnen de beweging van een eerder ‘etatistische’ tendens (‘van bovenaf’) richting een meer ‘autonomistische’ (‘van onderuit’). Na 25 jaar is in Chiapas dankzij de Caracolas een generatie jongeren opgegroeid in de zapatistische scholen, een generatie die zich tekent door een onvoorwaardelijke steun aan het EZLN. Thema’s als gendergelijkheid of zelfs transseksualiteit gaan deel uitmaken van het discours dat al een kwart eeuw streeft naar ‘een wereld waarin alle werelden passen’.

Ook komt er kritiek op de toenemende autoritaire houding van de leiding om het zapatistisch project in leven te houden. Het spanningsveld tussen een intellectuele, politiek geschoolde elite en de inheemse boerenbevolking is ook binnen het EZLN een heet hangijzer. En toch is er sprake van een evolutie binnen de beweging van een eerder ‘etatistische’ tendens (‘van bovenaf’) richting een meer ‘autonomistische’ (‘van onderuit’). Na 25 jaar is in Chiapas dankzij de Caracolas een generatie jongeren opgegroeid in de zapatistische scholen, een generatie die zich tekent door een onvoorwaardelijke steun aan het EZLN. Thema’s als gendergelijkheid of zelfs transseksualiteit gaan deel uitmaken van het discours dat al een kwart eeuw streeft naar ‘een wereld waarin alle werelden passen’.

Op het terrein is de situatie echter lang niet evident. De arbeidsmarkt en de landbouwsector in Chiapas blijven fragiel. Op nationaal niveau is de invloed van het EZLN niet bijster groot. Ook de toenemende drugshandel teistert het gebied.

Op nationaal niveau is de invloed van het EZLN niet bijster groot. Ook de toenemende drugshandel teistert het gebied.

Als men één verdienste aan het bevrijdingsleger kan toeschrijven, is het dat zij internationaal een voorbeeld heeft gesteld en veel stof deed opwaaien rond het thema van het inheemse zelfbeschikkingsrecht. De reis naar Europa vormt een nieuw hoofdstuk in die strijd.

Eskader 421

Op 26 April 2021 stuurt het EZLN een communiqué de wereld in, getekend door subcomandante Galeano. Ruim vijfhonderd jaar na de kolonisatie van Latijns Amerika vertrekt een zeilboot met afgevaardigden van het bevrijdingsleger richting Europa. De delegatie luistert naar de naam Eskader 421. Aan boord bevinden zich namelijk 4 vrouwen, 2 mannen en één persoon die zich als geen van beide identificeert.

Subcomandante Galeano verwijst in het communiqué naar een oude Maya legende over de godin Ixchel, godin van de liefde en de vruchtbaarheid. “Uit het Oosten kwamen de dood en de slavernij.”, sprak Ixchel, “Moge morgen het leven en de vrijheid terug naar het Oosten varen in het woord van mijn bloed en beenderen.”

In tegenstelling tot de dood die de kolonisatie bracht, gaat het er deze keer om leven naar Europa dragen. De Zapatisten willen naar de Europeanen “luisteren”, hen “met vragen vervullen” en “nachtmerries en dromen” delen. In een reis die door het continent voert, wil Eskader 421 organisaties met elkaar in contact brengen, ervaringen over het afzonderlijke verzet delen, en benadrukken dat de ware strijd in de ogen van de Zapatisten internationaal is. Die van een diverse, multiculturele werkelijkheid tegen een geglobaliseerd kapitalistisch systeem. En daar blijft het niet bij. Eskader 421 zou slechts de voorbode zijn van een aantal toekomstige delegaties.

Als Eskader 421 een historisch bezoek wordt, dan is het misschien wel vooral omdat het de traditionele relatie van bezoeker en gast omkeert. Voor een keer is het niet het rijke Noorden die naar het globale Zuiden trekt, maar een autochtone, ondertussen volwassen verzetsbeweging die aan de poorten van fort Europa aanklopt.

Het zijn echter niet de traditionele, linkse partijen die op de kade staan wachten. Tussen de lange lijst organisaties die de Zapatisten ontvangen, vallen vooral de autonome, libertaire of anarchistische groeperingen op. In Frankrijk zijn het bijvoorbeeld de anarchistisch geïnspireerde ZADs (Zones à défendre) die een officiële uitnodiging de wereld instuurden.

Puerto De Bielsa

Zondag 15 augustus. De zon is nog niet boven de bergen in het Oosten geklommen, wanneer aan de piepkleine parking van de tunnel Bielsa – Aragnouet een paar tientallen activisten samentroepen. Sinds 1976 verbindt deze tunnel van ruim 3 kilometer de Spaanse regio Aragón en het Franse Occitanië. Aan beide kanten van de grens vertrekt een delegatie te voet richting de puerto de Bielsa, een bergpas op 2383 meter hoogte. Bij de Franse delegatie worden een paar leden van Eskader 421 verwacht, die op 20 Juni in de Spaanse havenstad Vigo aan wal gingen.

Naast de komst van de Zapatisten, heeft de actie van vandaag ook een andere symbolische waarde. In 1938 bombardeerden de troepen van dictator Francisco Franco het republikeins gezinde Bielsa. Als gevolg daarvan vluchtten langs de puerto de Bielsa ongeveer 5.000 Spaanse burgers richting Frankrijk. Op dat ogenblik bood het land al onderdak aan 20.000 vluchtelingen uit de regio Aragón.

De bijeenkomst vandaag vraagt aandacht voor de vluchtelingenproblematiek aan de buitengrenzen van Europa. Zeker nu bekend werd dat de Franse staat de Zapatisten voorlopig nog geen toegang verleende. Een groot deel van een delegatie van 170 leden die Eskader 421 wil volgen, heeft nog steeds geen papieren ontvangen. Een beslissing die in schril contrast staat met de ontvangst van de Spaanse vluchtelingen in 1938. Vandaag zal er dus jammer genoeg niemand van Eskader 421 bij de actie aanwezig zijn.

Wanneer de Spaanse delegatie boven aan de puerto de Bielsa komt, is de Franse reeds ter plaatse. Een tweehondertal activisten scandeert politieke leuzen en heft protestliederen aan. Aan beide kanten van de grens werd in papier-maché een halve boot geknutseld die hier symbolisch samengevoegd wordt. Tegen de achtergrond van een indrukwekkend hooggebergte wappert de zwart-rode vlag van het EZLN.

Ter vervanging van de Zapatisten van Eskader 421 spreekt een Mexicaans koppel het publiek toe. “Al 500 jaar voeren wij strijd tegen een racistisch, neoliberaal, koloniaal en patriarchaal systeem. Het Franse en het Spaanse volk zijn onze broeders en zusters.”

Ook al is de symbolische waarde van het evenement groot, des te meer door de commemoratie van de exodus van Bielsa, is er van dialoog voorlopig weinig sprake. Zonder dat men diep op het thema ingaat, schallen de gebruikelijke, soms moegedraaide politieke leuzen tegen de wanden van de vallei aan.

Als deze actie zijn waarde had als symbolisch welkom, zullen de tientallen congressen en bijeenkomsten hopelijk een platform vormen voor een oprechte, diepgaande dialoog tussen Noord en Zuid. De reis van de Zapatisten biedt een kans om ervaringen uit te wisselen en verbanden tussen organisaties te smeden, maar enkel als we ons als Europeanen niet blindstaren op beeldvorming en mogelijk oppervlakkige analyses.

Auteur

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Please enter your comment!
Please enter your name here