Zolang het Westen terroristen creëert, zullen er aanslagen zijn

Eergisteren ontplofte er een bom in Bagdad, gisteren gingen moordenaars tekeer in Londen, vandaag valt een auto de politie aan in Parijs, en morgen? Vijftien jaar na het begin van de “oorlog tegen het terrorisme” onder leiding van de Verenigde Staten en gesteund door de meeste westerse landen, waaronder Frankrijk, zijn er steeds meer aanslagen die als “terroristisch” worden bestempeld. Wordt het niet tijd dat het Westen zich afvraagt wat zijn verantwoordelijkheden zijn, hoe ineffectief politie- en militaire “oplossingen” tegen het jihadisme zijn gebleken en hoe verantwoordelijk het is voor het “creëren van terroristen”?

In Europa hebben sinds hun opkomst in 2014 in de nasleep van de luchtcampagne van de door de VS geleide coalitie tegen de organisatie Islamitische Staat (IS), IS-gerelateerde aanslagen tot dusver 331 levens geëist, waaronder 239 in Frankrijk, 37 in het Verenigd Koninkrijk, 36 in België, 12 in Duitsland, 5 in Zweden en 2 in Denemarken.

In Irak maken de aanslagen van deze jihadistische organisatie jaarlijks gemiddeld 1.500 slachtoffers onder de burgerbevolking, buiten de gevechten tussen deze organisatie en het Iraakse leger en zijn bondgenoten om. In andere Arabisch-islamitische landen die door IS en haar plaatselijke filialen worden getroffen, vallen weliswaar minder doden, maar toch nog honderden per jaar, van Tunesië tot Afghanistan en Jemen.

Sinds de aanslagen van 11 september 2001 in de Verenigde Staten (2.993 doden) heeft de door George W. Bush geïnitieerde “oorlog tegen het terrorisme” tussen de 500.000 en een miljoen slachtoffers geëist, ook en vooral als voorwendsel voor de ideologische en economische ambities van de toenmalige Amerikaanse neoconservatieven. Sindsdien zijn er ook 544 doden gevallen bij jihadistische aanslagen in Europa en 111 in de Verenigde Staten, in totaal dus 655. Met andere woorden, voor elke 1000 slachtoffers van deze oorlog in het Oosten, waarvan slechts enkelen jihadisten zijn, is er één slachtoffer in het Westen. Is dit propaganda van IS of van Al-Qaeda? Nee, alleen de feiten.

Is dat de te betalen prijs?

11 september 2001 was op zich slechts een crescendo in de reeks aanslagen die Al-Qaeda sinds 1992 tegen de Verenigde Staten had uitgevoerd in Afrika, Saudi-Arabië, Jemen, de Filippijnen en ook in de Verenigde Staten zelf. Hoewel ze veel groter waren dan de vorige, waren ze een voortzetting ervan. Zij waren in principe geen nieuw verschijnsel. Al deze aanslagen, inclusief 9/11, waren in feite een “reactie” op de massale Amerikaanse militaire inzet in Saudi-Arabië na de invasie van Irak in Koeweit in 1990, en nog meer op de 500.000 tot 700.000 burgerslachtoffers die het daaropvolgende embargo tegen Irak in de jaren ’90 veroorzaakte. Madeleine Allbright, toenmalig minister van Buitenlandse Zaken van de VS, reageerde in 1996 op een schatting van de FAO (Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties) van een half miljoen slachtoffers met “de prijs is het waard”. Washington had reeds op een aantal van deze aanvallen gereageerd, met name in 1998, door Al Qaida-bases in Afghanistan en Soedan te bombarderen.

Al meer dan vijftien jaar wordt het westerse interventionisme in het Midden-Oosten alleen gerechtvaardigd of bepaald door dit: “bestrijding van terrorisme”. Maar, het moet herhaald worden, de gebruikte middelen – militaire interventie en steun aan repressieve regimes die “bondgenoten” zijn van het Westen – houden de wortels van het jihadisme alleen maar in stand en versterken deze. Ook mag niet worden vergeten dat terrorisme een wijze van optreden is, en geen entiteit op zich, noch een ideologie, noch een religie. Jihadisme, of het nu in het Midden-Oosten of in Afrika is, blijft een reactie op wat als agressie wordt gevoeld en ervaren. In de loop van haar geschiedenis heeft zij nooit ex nihilo gehandeld, maar altijd als reactie, waarbij zij terrorisme gebruikte voor haar extreme vertakkingen. En de essentie ervan is politiek, niet religieus, of het nu in Irak, Jemen of de Sahel is. Voor hem is godsdienst slechts een vector van de identiteit, terwijl de islam een endogene maatschappelijke referentie is.

“Ze vallen onze waarden aan”

In het Westen komt bij elke nieuwe jihadistische aanslag hetzelfde discours terug, een litanie die aan de publieke opinie wordt herhaald, hetzij door de politieke klasse, hetzij door de media: “zij vallen onze waarden, onze democratie, onze vrijheid aan”. De extremistisch-religieuze dimensie van het jihadisme wordt uitsluitend naar voren gebracht: het is de strijd van een islamistische ideologie tegen de westerse “waarden”. De “radicalisering” van een individu wordt beoordeeld aan de hand van zijn of haar gehechtheid aan deze ideologie. Deze benadering wordt ook in Frankrijk verdedigd door specialisten in de islamologie, die des te bekender zijn in de media omdat hun woorden weerklank vinden bij de angsten en fantasieën van de bevolking en ook bij het discours van een deel van de Franse politieke klasse.

Wanneer IS in Irak aanslagen pleegt op markten of in moskeeën in sjiitische buurten, welke “waarden” vallen zij dan aan? Vrijheid? Democratie? Is het alleen omdat zij sjiieten zijn, of is het in de eerste plaats omdat de soennieten in Irak zijn gemarginaliseerd en zelfs onderdrukt sinds de sjiieten in Bagdad aan de macht zijn gekomen? Zijn de echte, maar weinig besproken aanvallen van IS in Saoedi-Arabië tegen zowel soennitische als sjiitische doelwitten gericht op vrijheid en democratie? Zijn zij er niet veeleer op uit, zoals Al-Qaeda in het midden van de jaren 2000 met talrijke aanslagen in het koninkrijk heeft gedaan, de Saoedische monarchie, een bondgenoot van het Westen, te destabiliseren? Wie is het doelwit van de aanvallen op Koptische kerken in Egypte? Christenen als zodanig of, zoals alle aanslagen die zich sinds de staatsgreep van 2013 in Egypte hebben vermenigvuldigd en die niet alleen tegen kopten zijn gericht, het regime van maarschalk Abdel Fattah Al-Sissi en zijn ongebreidelde onderdrukking van de Moslimbroederschap en elke, zelfs seculiere, oppositie?

En wat vallen de jihadistische groeperingen in de Sahel aan? Vrijheid, democratie, of regimes die de minderheden in de woestijn aan hun lot hebben overgelaten? De Algerijnse elementen van het jihadisme in deze regio blijven de erfenis van de staatsgreep van januari 1992 van het Algerijnse leger tegen de islamistische partij die de verkiezingen op democratische wijze had gewonnen. Algerije in 1992 en Egypte in 2013 hebben één ding gemeen, dat als volgt kan worden samengevat: jullie, politieke islampartijen die de democratische regels respecteren, kunnen deelnemen, maar zeker niet winnen. Hoe kunnen we nog beter een deel van deze mensen als tegenreactie het jihadisme in duwen?

Laat ons begrijpen dat IS in Frankrijk of in het Verenigd Koninkrijk niets geeft om democratie, vrijheden, caféterrassen of concerten van popsterren, kortom, om wat “westerlingen” zijn. Maar niet over wat zij “doen” in het Midden-Oosten, de duizenden tonnen bommen die zij daar droppen, hun steun aan regimes die zich verzetten tegen elke vorm van, zelfs vreedzame, oppositie

Jeremy Corbyn’s moed

Het gaat er hier niet om deze aanvallen goed te praten, laat staan te verontschuldigen, maar om ze te plaatsen in de context. Naast de factoren aan de andere kant van de Middellandse Zee zijn er ook factoren aan de noordelijke oever ervan: het disfunctionele karakter van het “samenleven”, de ongelijkheid bij de integratie in het arbeidsproces al naar gelang men John of Mohammed heet, en de onverdraagzaamheid jegens verschillen, die met name wordt versterkt door de retoriek van extreem-rechtse partijen met een grote aanhang, en die door andere partijen voor electorale doeleinden wordt overgenomen. Discriminatie en ongelijkheid op grond van etnische afkomst zijn nog steeds een realiteit.

In Frankrijk is de stigmatisering van moslims, die vroeger welig tierde, maar zeer reëel was, in de jaren 2000 geleidelijk toegenomen met de controverse over de islamitische “hoofddoek”, vervolgens de Mohammed Merah-affaire, om nog gewelddadiger te worden met de aanslagen van januari 2015 op de krant Charlie Hebdo en de Hyper Kosher-winkel. Het mechanisme van het proces is eenvoudig: racisme en discriminatie leiden tot op identiteit gebaseerde reacties binnen de gediscrimineerde minderheid, die de stigmatisering van deze minderheid door de dominante meerderheid versterken, hetgeen op zijn beurt gewelddadiger reacties uitlokt onder deze minderheid. En de brug wordt overbrugd door de oproep van organisaties als IS aan moslims die wonen in de coalitielanden en die het Oosten van bombardementen voorzien, om zelf aanslagen te plegen. Het aanbod van de jihad is dus een echo van de vraag naar jihad.

Helaas durven maar weinig westerse politici te zeggen dat het Westen zijn deel van de verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van het jihadisme in eigen land ter discussie moeten stellen. In het Verenigd Koninkrijk heeft Labour-leider Jeremy Corbyn, midden in de verkiezingscampagne voor de vernieuwing van het Lagerhuis in mei, het politieke risico genomen om publiekelijk een verband te leggen tussen de acties van zijn land in het Midden-Oosten en de toename van het aantal aanslagen op zijn grondgebied:

Vele deskundigen, waaronder deskundigens van onze inlichtingen- en veiligheidsdiensten, hebben gewezen op de verbanden tussen de oorlogen die onze regering in andere landen heeft gesteund of gevoerd en het terrorisme hier thuis. Deze beoordeling vermindert niet de schuld van degenen die onze kinderen aanvallen. Maar een goed inzicht in de oorzaken van terrorisme is een essentieel onderdeel van een doeltreffende reactie die de veiligheid van onze burgers zal beschermen door terrorisme te bestrijden in plaats van het aan te wakkeren

In Frankrijk benadrukte presidentskandidaat Emmanuel Macron op zijn campagnewebsite dat “de terroristische netwerken van Al-Qaeda en IS een strategische uitdaging vormen voor Frankrijk (…) In dat geval moeten we begrijpen dat er in Frankrijk een broedplaats is, en dat deze ‘broedplaats’ onze verantwoordelijkheid is”. Meer bepaald stelde hij de vraag naar de disfuncties van de Franse samenleving die deze voedingsbodem voeden:

Wij moeten onder ogen zien dat onze samenleving, onze economie, wetteloosheid, uitsluiting, individuele lotsverbondenheid heeft voortgebracht die sommigen ertoe kunnen hebben gebracht deze gruweldaden te begaan. (…) Zich bewust zijn van de interne oorsprong van het terrorisme betekent ook dat men de verantwoordelijkheid op zich neemt en breder nadenkt over de reactie op terrorisme. De islamitische ideologie (…) zou niet zo’n sterke greep op de Franse jeugd hebben als de Republiek een deel van haar jeugd niet in de steek had gelaten.

Over de huidige Franse militaire interventies in het buitenland, die allemaal verband houden met de strijd tegen het terrorisme, zei kandidaat Emmanuel Macron: “Als we geen diplomatieke en politieke oplossing op het terrein hebben, vergissen we ons altijd door militaire oplossingen voor te stellen die altijd slechts van korte duur zijn.”

Bestaan er, parallel aan de militaire interventies tegen het jihadisme, politieke oplossingen die ter plaatse worden uitgewerkt en uitgevoerd en die de politieke voedingsbodem van het jihadisme kunnen doen opdrogen? Parallel aan de bombardementen waaraan het Franse leger deelneemt, de steun zonder politieke – en niet commerciële – tegenhangers aan maarschalk Sissi in Egypte, aan de monarchieën van de Golfstaten, aan het Iraakse regime; de verzwakking van de houding ten opzichte van Bashar Al-Assad – die gebruik heeft gemaakt van US en Al-Nosra door hun groei te bevorderen – ; de steun aan de Malinese regering zonder van haar te eisen dat zij eindelijk de beloften nakomt die zijn gedaan aan de Toearegs, die allemaal al tientallen jaren worden verraden; de systematische zelfgenoegzaamheid ten opzichte van Israël terwijl dit land al vijftig jaar lang voortdurend het internationaal recht schendt in de bezette Palestijnse gebieden… Zal dit alles de voedingsbodem voor het jihadisme, die door het beleid van deze regimes alleen maar in stand wordt gehouden, zoals de huidige westerse militaire interventies, verzachten?

Op de vraag: tast het jihadisme de waarden in het Westen aan? Het antwoord is: niet de waarden die er worden verkondigd, maar de manier waarop ze worden toegepast. Of het nu in het Westen is of in het Oosten, politie- en militaire oplossingen voor het jihadisme alleen zullen altijd in een doodlopend straatje terechtkomen en het steeds meer voeden. Zolang het Westen een beleid voert dat bijdraagt tot het ontstaan van terroristen “hier” en “daar”, zullen er aanslagen worden gepleegd op al degenen die de – eindeloze – oorlog tegen het terrorisme bevorderen.

Dit artikel werd overgenomn van Orient XXI, een online magazine gewijd aan het Midden-Oosten en de Maghreb. Het orinele artikel vind je hier.
De standpunten in dit artikel zijn uitsluitend die van de auteur en kunnen al dan niet een weergave zijn van de standpunten van Plutopia.