Verbazing en afschuw hebben de reactie op de Russische militaire interventie in Oekraïne bepaald. Dat komt waarschijnlijk doordat de interventie weliswaar de contouren van een moderne landoorlog heeft gevolgd, maar ook in een aantal opzichten een breuk met het verleden betekent.
De wereld is gewend geraakt aan militaire interventies door de Verenigde Staten. Dit is echter geen Amerikaanse interventie. Dat is op zichzelf al een verrassing – een verrassing die zowel journalisten als experts in verwarring heeft gebracht.
Ook al betreuren we het geweld en het verlies aan mensenlevens in Oekraïne als gevolg van de militaire operatie door Rusland – en het neofascistische geweld in de Donbas – toch is het nuttig om een stapje terug te zetten en te kijken hoe de rest van de wereld dit conflict ziet, te beginnen met de etnocentrische belangstelling van het Westen voor een aanval waarvan de deelnemers en de slachtoffers menen dat zij er bepaalde aspecten van hun identiteit mee delen – of die nu verband houden met cultuur, godsdienst of huidskleur.
Blanke oorlogen
De oorlog in Oekraïne sluit aan bij een reeks oorlogen die pijnlijke wonden hebben opengereten op een zeer kwetsbare planeet. De oorlogen in Afrika en Azië lijken eindeloos, en sommige ervan worden zelden met enige empathie becommentarieerd in de media over de hele wereld of in de stortvloed van berichten op de sociale media.
De oorlog in de Democratische Republiek Congo bijvoorbeeld, die in 1996 begon en miljoenen slachtoffers heeft geëist, heeft bij de wereld niet het soort sympathie losgemaakt dat we nu meemaken bij de berichtgeving over Oekraïne.
Daarentegen hebben de opmerkelijk openhartige opmerkingen van politieke leiders en journalisten tijdens het conflict in Oekraïne de grip van het racisme op de denkbeelden van deze opiniemakers aan het licht gebracht.
Het was de laatste tijd onmogelijk om de grote mondiale media te interesseren voor het conflict in Cabo Delgado, dat voortkwam uit de door TotalEnergies SE (Frankrijk) en ExxonMobil (VS) veroverde buit vanaardgas en dat leidde tot de inzet van het door Frankrijk gesteunde Rwandese leger in Mozambique.
Op de COP26 vertelde ik een groep topmensen van oliemaatschappijen over deze interventie en een van hen antwoordde trefzeker: “Je hebt gelijk over wat je zegt, maar het kan niemand iets schelen.
Niemand, dat wil zeggen de politieke krachten in de Noord-Atlantische staten, geeft om het lijden van kinderen in Afrika en Azië.
Ze zijn echter wel in de ban van de oorlog in Oekraïne, die hen aangrijpt, die ons allemaal verontrust, maar die niet als erger mag worden beschouwd dan andere conflicten die over de hele wereld plaatsvinden en veel wreder zijn en die waarschijnlijk uit ieders geheugen zullen verdwijnen door het gebrek aan belangstelling en aandacht van de wereldleiders en de media voor die conflicten.
Charlie D’Agata van CBS News zei dat Kiev “niet een plaats is, met alle respect, zoals Irak of Afghanistan, waar al decennia lang conflicten woeden. Dit is een relatief beschaafde, relatief Europese – ik moet die woorden ook zorgvuldig kiezen – stad, waar je dat niet zou verwachten, of hopen dat … [een conflict] gaat gebeuren.”
Het is duidelijk dat dit de dingen zijn die men verwacht te zien in Kaboel (Afghanistan) of Bagdad (Irak) of Goma (de Democratische Republiek Congo), maar niet in een “relatief beschaafde, relatief Europese” stad in Oekraïne. Als dit dingen zijn die men respectievelijk in de eerstgenoemde steden verwacht, dan is er weinig reden om bijzonder verontwaardigd te zijn over het geweld dat in deze steden wordt gepleegd.
Je zou een dergelijk geweld in Oekraïne niet verwachten, zei de plaatsvervangend procureur-generaal van het land, David Sakvarelidze, tegen de BBC, vanwege het soort mensen dat in het kruisvuur terecht is gekomen: “Europese mensen met blauwe ogen en blond haar worden elke dag vermoord.”
Sakvarelidze beschouwt de Oekraïners als Europeanen, hoewel D’Agata ze “relatief Europees” noemt. Maar het zijn zeker geen Afrikanen of Aziaten, mensen waarvan – als je goed nadenkt over wat hier wordt gezegd – bepaalde wereldleiders en internationale media verwachten dat ze zullen worden gedood door het geweld dat door de grootmachten tegen hen wordt ontketend en door de wapens die door deze grootmachten aan de plaatselijke misdadigers in deze regio’s worden verkocht.
Ergste oorlog?
Op 23 februari zei de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, António Guterres, in een welgemeende verklaring over de Russische militaire interventie in Oekraïne: “Laat in naam van de mensheid in Europa niet wat de ergste oorlog sinds het begin van de eeuw zou kunnen worden, beginnen.”
De volgende dag, op 24 februari, toen Rusland “de grootste aanval op een Europese staat sinds de Tweede Wereldoorlog” lanceerde, veroordeelde voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie deze “barbaarse aanval” en zei: “Het is president Poetin die de oorlog terugbrengt naar Europa.”
“De oorlog terugbrengen naar Europa”: dit is leerzame taal van Von der Leyen. Het deed me denken aan Aimé Césaire’s Discours sur le Colonialisme (1950), waarin de grote dichter en communist zijn beklag deed over het vermogen van Europa om de verschrikkelijke fascistische behandeling van de volkeren van Afrika en Azië door de koloniale mogendheden te vergeten wanneer ze het over fascisme hadden.
Fascisme, schreef Césaire, is het koloniale experiment teruggebracht naar Europa.
Toen de Verenigde Staten in 2003 Irak binnenvielen, hebben noch de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, noch de voorzitter van de Europese Commissie deze oorlog onmiddellijk veroordeeld. Beide internationale instellingen gingen mee in de oorlog en lieten de vernietiging van Irak toe, die resulteerde in de dood van meer dan een miljoen mensen.
In 2004, een jaar na de Amerikaanse oorlog tegen Irak, noemde de toenmalige secretaris-generaal van de VN, Kofi Annan, de oorlog “illegaal” nadat berichten over ernstige schendingen van de mensenrechten (onder meer door Amnesty International over foltering in de gevangenis van Abu Ghraib) aan het licht waren gekomen.
In 2006, drie jaar na het begin van de oorlog, noemde de toenmalige Italiaanse premier Romano Prodi, die in 2003 voorzitter van de Europese Commissie was geweest, de oorlog een “grove fout”.
In het geval van de Russische invasie hebben deze instellingen zich gehaast om de oorlog te veroordelen, wat op zich prima is; maar betekent dit dat zij net zo snel zullen zijn om de Verenigde Staten te veroordelen wanneer deze hun volgende bombardementscampagne beginnen?
Oorlogsstenografie
Mensen vragen mij vaak wat de meest betrouwbare nieuwszender is. Deze vraag is tegenwoordig moeilijk te beantwoorden, omdat westerse nieuwszenders steeds meer stenografen van hun regeringen worden – waarbij de racistische attitudes van de verslaggevers steeds vaker zichtbaar zijn, zodat de verontschuldigingen die later komen nauwelijks troost bieden.
Door de staat gesteunde media in Rusland en China worden nu steeds vaker geweerd op sociale mediasites. Iedereen die het verhaal van Washington tegenspreekt, wordt afgedaan als irrelevant, en deze stemmen in de marge hebben het moeilijk om een publiek te bereiken.
De zogenaamde cancelcultuur toont haar grenzen. D’Agata heeft zich verontschuldigd voor zijn opmerking dat Oekraïne “relatief beschaafd, relatief Europees” is vergeleken met Irak en Afghanistan en is al gerehabiliteerd omdat hij aan de “goede kant” van het conflict in Oekraïne staat.
De cancelcultuur heeft zich verplaatst van het geklets van de sociale media naar de slagvelden van de geopolitiek en de diplomatie wat het conflict tussen Rusland en Oekraïne betreft.
Zwitserland heeft besloten een eeuw van formele neutraliteit te beëindigen om Rusland te treffen door Europese sancties tegen het land op te leggen – vergeet niet dat Zwitserland “neutraal” bleef toen de nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog door Europa raasden, en zelfs na de oorlog als bankiers van de nazi’s fungeerde.
Intussen is de persvrijheid opzij gezet tijdens het huidige conflict in Oost-Europa, waarbij Australië en Europa de uitzending van RT, een door de Russische staat gecontroleerd internationaal medianetwerk, hebben opgeschort.
D’Agata’s betrouwbaarheid als verslaggever zal onbetwist blijven. Hij “versprak zich”, zou men kunnen zeggen, maar het is een Freudiaanse verspreking.
Oorlogen uitleggen?
Oorlogen zijn smerig, vooral agressieoorlogen. Het is de taak van de verslaggever uit te leggen waarom een land oorlog voert, vooral een niet-uitgelokte oorlog.
Als dit 1941 was, zou ik misschien proberen de Japanse aanval op Pearl Harbor tijdens de Tweede Wereldoorlog uit te leggen of de Japanse veronderstelling dat de nazi’s de Sovjets snel zouden verslaan en dan de oorlog over de Atlantische Oceaan zouden voeren. Maar de Sovjets hielden stand en redden de wereld van het fascisme.
Op dezelfde manier vraagt de Russische aanval op Oekraïne om uitleg: De wortels ervan gaan ver terug in verschillende politieke en buitenlands-politieke ontwikkelingen, zoals de post-Sovjet opkomst van etnisch nationalisme langs de ruggengraat van Oost-Europa, de oostwaartse opmars van de macht van de VS – via de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie – in de richting van de Russische grens, en de woelige relatie tussen de grote Europese staten en hun oosterburen, waaronder Rusland.
Dit conflict verklaren is het niet rechtvaardigen, want er valt weinig te rechtvaardigen aan het bombarderen van een soeverein volk.
Er zijn verstandige stemmen aan alle kanten van lelijke conflicten. In Rusland zei het parlementslid Mikhail Matveev van de Communistische Partij in de Doema kort na de inval van Rusland in Oekraïne dat hij voor de erkenning van de afgescheiden Oekraïense deelrepublieken had gestemd, dat hij “voor vrede had gestemd, niet voor oorlog” en dat hij “ervoor had gestemd dat Rusland een schild zou vormen, zodat Donbas niet zou worden gebombardeerd, en Kiev niet zou worden gebombardeerd”.
Matvejevs stem doorkruist het huidige verhaal: Het haalt de benarde situatie van de Donbas sinds de door de VS gestuurde staatsgreep in Oekraïne in 2014 naar voren, en het luidt de noodklok tegen de volle omvang van de Russische interventie.
Is er ruimte in onze verbeelding om te proberen te begrijpen wat Matvejev zegt?
Het originele artikel “Ukraine: A conflict soaked in contradictions” vind je hier. De vertaling werd verzorgd door Plutopia.
De standpunten in dit artikel zijn uitsluitend die van de auteur en kunnen al dan niet een weergave zijn van de standpunten van Plutopia.
