Meer dan 100 jaar na de Eerste Wereldoorlog slaapwandelen de Europese leiders naar een nieuwe totale oorlog. In 1914 dachten de Europese regeringen dat de oorlog drie weken zou duren; hij duurde vier jaar en kostte het leven aan meer dan 20 miljoen mensen. Dezelfde nonchalance is merkbaar bij de oorlog in Oekraïne. De dominante mening is dat de agressor gebroken en vernederd moet worden. Indertijd was Duitsland de verslagen mogendheid. Sommige tegenstemmers, zoals John Maynard Keynes, waren van mening dat de vernedering van Duitsland een ramp zou zijn. Aan hun waarschuwingen werd geen gevolg gegeven. Eenentwintig jaar later was Europa opnieuw in oorlog. Die duurde zes jaar kostte en aan 70 miljoen mensen. De geschiedenis herhaalt zich niet en lijkt ons ook niets te leren, maar zij belicht wel gelijkenissen en verschillen.
De honderd jaar vóór 1914 kende Europa relatieve vrede. De oorlogen die gevoerd werden, waren van korte duur. De reden hiervoor was het Congres van Wenen (1814-15), dat de overwinnaars en de overwonnenen van de Napoleontische oorlogen verzamelde om een duurzame vrede tot stand te brengen. De voorzitter van het congres was Klemens von Metternich, die ervoor zorgde dat de overwonnen mogendheid (Frankrijk) zijn daden met gebiedsverlies moest bekopen, maar dat het ook het verdrag samen met Oostenrijk, Engeland, Pruisen en Rusland ondertekende om de vrede op een waardige manier te verzekeren.
Onderhandelen of totale nederlaag
Terwijl de Napoleontische oorlogen tussen Europese machten werden uitgevochten, gaat de oorlog van vandaag tussen een Europese (Rusland) en een niet-Europese (Verenigde Staten) mogendheid. Het is een proxy-oorlog, waarbij beide partijen een derde land (Oekraïne) gebruiken om geostrategische doelen te bereiken die veel verder gaan dan het land in kwestie en het continent waartoe het behoort.
Rusland is in oorlog met Oekraïne omdat het in oorlog is met de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO), die onder het bevel van de Verenigde Staten staat. De NAVO heeft altijd in dienst gestaan van de geostrategische belangen van de VS. Rusland, ooit een standvastig voorvechter van het zelfbeschikkingsrecht van volkeren, schoffeert nu deze zelfde beginselen op onwettige wijze op om zijn eigen bezorgdheid over veiligheid te doen gelden, nadat het er niet in gelukt is deze via vreedzame middelen te doen erkennen, en uit een onverholen imperiale nostalgie. Van hun kant hebben de VS sinds het einde van de eerste Koude Oorlog getracht de nederlaag van Rusland te verdiepen, een nederlaag die de Sovjet-Unie waarschijnlijk meer aan zichzelf te wijten hadden dan aan de superioriteit van de tegenstander.
Vanuit het perspectief van de NAVO is het doel van de oorlog in Oekraïne het toebrengen van een volledige nederlaag aan Rusland, bij voorkeur een nederlaag die leidt tot een regimewisseling in Moskou. De duur van de oorlog hangt af van dat doel. Hoe groot is de prikkel voor Rusland om de oorlog te beëindigen als de Britse premier Boris Johnson zich permitteert te zeggen dat de sancties tegen Rusland zullen doorgaan, ongeacht de positie die Rusland inneemt? Zou het voldoende zijn dat de Russische president Vladimir Poetin wordt afgezet (zoals het geval was met Napoleon in 1815), of is het zo dat de NAVO-landen aandringen op de afzetting van Rusland zelf, zodat de expansie van China een halt kan worden toegeroepen?
Er was ook sprake van regimewisseling bij de vernedering van Duitsland in 1918, maar dat leidde uiteindelijk allemaal tot Hitler en een nog vernietigender oorlog. De politieke grootsheid van de Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy zou kunnen worden opgevat als een erkenning van de dappere patriot die zijn land tot de laatste druppel bloed tegen de indringer verdedigt, of als een erkenning van de dappere patriot die, geconfronteerd met de dreiging van zoveel onschuldige doden en de asymmetrie in militaire kracht, met succes de steun van zijn bondgenoten weet te verwerven om met felle onderhandelingen een waardige vrede te bewerkstelligen. Dat de eerstgenoemde optie nu de overhand heeft, heeft waarschijnlijk weinig te maken met de persoonlijke voorkeur van president Zelenskyy.
Waar Is Europa?
Tijdens de twee wereldoorlogen van de 20e eeuw was Europa het zelfverklaarde middelpunt van de wereld. Daarom noemen we de twee oorlogen wereldoorlogen. Ongeveer 4 miljoen van de Europese troepen waren in feite Afrikanen en Aziaten. Vele duizenden niet-Europese doden waren de prijs die de bevolking van afgelegen kolonies van de betrokken landen betaalde, opgeofferd in een oorlog die hen niet aanging.
Nu is Europa nog maar een klein hoekje van de wereld, dat door de oorlog in Oekraïne nog kleiner zal worden. Eeuwenlang was Europa niet meer dan het westelijke puntje van Eurazië, de enorme landmassa die zich uitstrekte van China tot het Iberisch schiereiland en waar kennis, producten, wetenschappelijke vernieuwingen en culturen werden uitgewisseld. Veel van wat later aan het Europese buitengewone karakter werd toegeschreven (van de wetenschappelijke revolutie in de 16e eeuw tot de industriële revolutie in de 19e eeuw) valt niet te begrijpen, en zou ook niet mogelijk zijn geweest, zonder die eeuwenoude uitwisselingen. De oorlog in Oekraïne – vooral als die te lang duurt – brengt niet alleen het risico met zich mee dat een van Europa’s historische machten (Rusland) wordt geamputeerd, maar ook dat het land wordt geïsoleerd van de rest van de wereld, met name van China.
De wereld is veel groter dan wat men door een Europese of Noord-Amerikaanse bril te zien krijgt. Door deze bril bekeken hebben de Europeanen zich nog nooit zo sterk gevoeld, zo dicht bij hun grotere partner, zo zeker dat zij aan de goede kant van de geschiedenis staan, met de hele planeet die wordt bestuurd door de regels van de “liberale orde”, een wereld die zich eindelijk sterk genoeg voelt om binnenkort China te veroveren – of op zijn minst te neutraliseren – na China’s belangrijkste partner, Rusland, te hebben vernietigd.
Door een niet-Europese bril bekeken, staan Europa en de VS daarentegen hooghartig zo goed als alleen, waarschijnlijk in staat één veldslag te winnen, maar op weg naar een zekere nederlaag in de oorlog van de geschiedenis. Meer dan de helft van de wereldbevolking woont in landen die hebben besloten zich niet aan te sluiten bij de sancties tegen Rusland. Veel van de lidstaten van de Verenigde Naties die (terecht) tegen de illegale invasie van Oekraïne hebben gestemd, hebben dat gedaan op basis van hun historisch ervaring, die bestond uit een invasie, niet door Rusland, maar eerder door de VS, Engeland, Frankrijk, of Israël.
Hun besluit was niet ingegeven door onwetendheid, maar door voorzorg. Hoe kunnen zij vertrouwen hebben in landen die SWIFT in het leven hebben geroepen – een systeem voor financiële transfers dat bedoeld is om economische transacties tegen politieke inmenging te beschermen – om uiteindelijk een land op politieke gronden uit dat systeem te schrappen? Landen die zichzelf de macht toe-eigenen om de financiële en goudreserves van soevereine naties als Afghanistan, Venezuela en nu Rusland in beslag te nemen? Landen die de vrijheid van meningsuiting als een onaantastbare universele waarde aanprijzen, maar hun toevlucht nemen tot censuur op het moment dat zij erdoor te kijk worden gezet? Landen die geacht worden democratie te koesteren, maar die er niet voor terugdeinzen een staatsgreep te plegen wanneer een verkiezing tegen hun belangen indruist? Landen in wier ogen de “dictator” Nicolás Maduro van de ene dag op de andere een handelspartner wordt omdat de omstandigheden veranderd zijn? De wereld is niet langer een plaats van onschuld – als het dat ooit al was.
Dit artikel werd geproduceerd door Globetrotter. De originele tekst “Europe Is Sleepwalking Into Another World War” is gepubliceerd op de site van Brave New Europe. De vertaling werd verzorgd door Plutopia.
De standpunten in dit artikel zijn uitsluitend die van de auteur en kunnen al dan niet een weergave zijn van de standpunten van Plutopia.
