Honderd en vijf dagen zijn er inmiddels verlopen sinds het begin van de invasie van Oekraïne door Rusland. Aanvankelijk leek het erop dat de Russisch president zijn hand had overspeeld. De eerste twee weken van de oorlog beging het Russisch leger verschillende fouten. De Russen bereikten in recordtijd de steden Tsjernobyl en Hostomel, op 23 kilometer van de hoofdstad. Een 67 kilometer lang militair konvooi stopte op slechts enkele tientallen kilometers van Kiev. Het probleem was echter dat de tanks en pantservoertuigen open en bloot in het veld bleven staan zonder dat de omgeving beveiligd werd door speciale troepen of infanterie.
Vanuit hun militaire operatieruimtes in Polen en Duitsland analyseerden officieren van de NAVO het Russische militaire aanvalsplan. Ze waren in staat de samenstelling van de Russische aanvalsmacht en hun bedoelingen en zwakke punten te identificeren. Ze communiceerden rechtstreeks met de Oekraïense troepen op het terrein en bepaalden welke wapens de Oekraïners nodig hadden. De Russische troepen kregen door die samenwerking zware klappen te verduren. Uiteindelijk werd de colonne vanaf 29 maart teruggetrokken. In de overtuiging dat de overwinning verzekerd was kondigde Kiev aan de diplomatieke onderhandelingen te staken en dat Oekraïne de oorlog pas zou beëindigen na de bevrijding van alle gebieden, inclusief de Krim.
Door deze kortstondige overwinning kregen de Oekraïners, de VS en de NAVO-bondgenoten het idee dat het uitschakelen van Rusland gemakkelijker was dan verwacht. De VS en Europa waren ervan overtuigd dat ze het Russische leger en de Russische economie konden vernietigen en president Vladimir Poetin van de macht konden verdrijven.
Van zijn kant leek Rusland ten onrechte te hebben gedacht dat Kiev zich zonder slag of stoot zou overgeven. Toen Vladimir Poetin inzag dat hij zijn eerste doelstelling niet kon bereiken, wijzigde hij het aanvalsplan. De Russische kaarten werden herschikt, de doelen bescheidener en de militaire plannen aangepast. De gevechtsstijl en de opmars naar de steden met tanks werd verschoven naar artillerie, precisieraketten en infanterie.
Het Russische leger had blijkbaar een dergelijke ervaring nodig om te beseffen dat er inherente en fundamentele lacunes bestonden binnen hun troepenmacht. Een les die het leger ongetwijfeld uit zijn aanvankelijk fiasco zal trekken is dat het eerden dan op tanks op een gemoderniseerde inlichtingendienst, een solide infanterie en vooral op geavanceerde en autonome drones moet rekenen. Die zullen in elke toekomstige oorlog, van Rusland of eender welk ander land, de voornaamste pijlers voor de moderne oorlogvoering vormen.
Met de nieuwe aanpak lijken de Russen meer succesvol te zijn. Ondanks de hulp van de westerse inlichtingendiensten en de door de NAVO-landen geleverde wapens is Oekraïne 125.000 vierkante kilometer (ongeveer 20 procent) van zijn grondgebied aan Rusland verloren – de grootte van België, Luxemburg en Nederland samen. Over land rukken de Russische troepen langzaam verder op terwijl het ook de Zee van Azov controleert en het toezicht op de scheepvaart in de Zwarte Zee heeft verscherpt.
De te betalen prijs
In deze oorlog word de hele wereld meegesleept. De economische gevolgen van de COVID-pandemie hebben de ontwikkelingslanden harder geraakt dan de ontwikkelde landen. De oorlog in Oekraïne zal de zaken nog erger maken met het risico op grote onlusten in verband met stijgende energieprijzen, onzekerheid over de voedselvoorziening, hoge inflatiecijfers en toenemende armoede.
Vladimir Poetin lijkt geen haast meer te hebben om de oorlog snel te beëindigen. Vanaf dag 1 hebben de VS en hun bondgenoten zich geconcentreerd op sancties en nog meer sancties tegen Rusland – nochtans hebben sancties nooit een oorlog kunnen doen stoppen, ze doen vooral de bevolking pijn. Wat de VS en hun westerse bondgenoten echter niet ingecalculeerd hebben is dat er miljarden in de schatkist van het Kremlin stromen. Dankzij de sterke stijging van de wereldprijzen voor olie, gas en andere grondstoffen, deels als gevolg van de oorlog in Oekraïne, zijn de opbrengsten lucratiever dan ooit geworden. Europa is de eerste geldschieter voor de kosten aan beide zijden van de oorlog. De Europese landen betalen zwaar voor de sancties die ze aan Rusland hebben opgelegd. Rusland ontving in de eerste vier maanden van 2022 96 miljard dollar voor gas en olie, drie keer meet dan in dezelfde periode in 2021.
Zelfs nu sommige landen de aankoop uit Rusland afbouwen, zullen de Russische olie- en gasinkomsten, volgens schattingen van Bloomberg Economics, dit jaar ongeveer 285 miljard dollar bedragen. Dat zou meer dan een vijfde meer zijn dan in 2021. Voeg daar nog andere grondstoffen aan toe, en het maakt de 300 miljard dollar aan buitenlandse reserves die als onderdeel van de sancties door het westen zijn bevroren, meer dan goed.
Europa heeft een geldprobleem
Voor Europa is de oorlog uitgegroeid tot een financiële aderlating. Miljoenen ontheemde Oekraïners worden in Europa opgevangen en de noodhulp aan Oekraïne zelf bedraagt al 4 miljard euro. De Europese Commissie stelt een enveloppe van 9 miljard voor Oekraïne voor. Het gaat om leningen waarvan de rente uit de EU-begroting zou worden betaald. 9 miljard is veel maar toch maar een druppel op een hete plaat. De wederopbouw van het land wordt op enkele honderden miljarden geraamd. De oorlog in Oekraïne zal Europa 175 miljard euro kosten, schreef de Franse economist Jean Pisani-Ferry in maart 2022. Sindsdien heeft de Oekraïense regering als gevolg van ‘voortschrijdend inzicht’ de kosten eerder op tussen de 500 en 1000 miljard euro geraamd. Kosten die Oekraïne onmogelijk zelf zal kunnen ophoesten.
De oorlog in Oekraïne maakt de uitdagingen voor de Europese strategische en energetische autonomie nog groter dan die al was. De meerjarenbegroting 2021-2027 van de EU en zelfs het historische herstelplan waartoe is besloten om de pandemie het hoofd te bieden, zullen niet volstaan. Er zijn veel nieuwe prioriteiten ontstaan, waarvan sommige dringend moeten worden gefinancierd.
Als er over prioriteiten gesproken wordt is veiligheid en defensie nooit ver weg. De EU die oorspronkelijk was opgericht om de vrede te verdedigen stuurt nu massaal aanvalswapens naar Oekraïne. De voorraden militair materiaal moeten in de wapenopslagplaatsen terug aangevuld worden. Duitsland maakte de meest drastische ommezwaai in zijn defensiebeleid door aan te kondigen dat het de komende vier jaar een speciaal fonds van 100 miljard euro voor defensie-uitgaven zal oprichten en dat het zich permanent zal vastleggen op meer dan twee procent van het bbp voor defensie-uitgaven. Zweden kondigde aan zijn defensie-uitgaven te verhogen, Denemarken verbond zich tot de twee procentregel van de NAVO, Roemenië en Letland willen nog beter doen en hun defensie-uitgaven verhogen tot 2,5 procent. Polen wil de uitgaven zelfs verhogen tot drie procent tegen 2023.
De financiële lasten wegen zwaar, zeer zwaar
Het was geen toeval dat de Europese landen onderling van mening verschilden over het opleggen van sancties tegen de invoer van Russische olie toen de prijs deze maand 119 dollar bereikte. Maar toch besloot de Europese Unie haar afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen te verminderen en de overgang naar koolstofarme energiebronnen te versnellen. Dit ambitieuze plan vergt echter een investering van ongeveer 1 triljoen euro tegen 2030 om 40 procent van de totale energievoorziening op te wekken en 9 miljard kubieke meter van de vraag naar Russisch gas weg te werken.
Om de invoer uit Rusland te beperken besloten de Europese landen gas uit de VS te importeren. Dat betekent een extra gasrekening van 40% voor de vervanging van slechts 10% van de Europese behoefte, die gewoonlijk uit Rusland wordt ingevoerd. Terwijl Russische gas Europa via pijpleidingen tegen een lagere prijs en tegen lage kosten kon bereiken vereist de invoer van gas uit de VS (of andere landen) immers investeringen in nieuwe en adequate installaties en terminals en brengt hogere transportkosten met zich mee.
Dit alles betekent dat Europa een enorme financiële last moet dragen. Hoewel de Europese landen globaal gezien ongetwijfeld tot de rijkste staten ter wereld behoren, leeft vandaag al meer dan 21 procent van de Europeanen onder de armoedegrens. Er bestaat geen twijfel over dat de verarming van de bevolking zal toenemen: armoedebestrijding scoort immers wel hoog in de theorie maar in de praktijk faalt het haast altijd.
Het Westen kan niet blijven doorgaan met het betalen van enorme sommen geld aan Oekraïne en Rusland (via de hoge energieprijzen), nochtans zal de Europese neergang blijven groeien en versnellen zolang Poetin besluit de oorlog in Oekraïne voort te zetten. Ondanks alle westerse investeringen in geld, wapens en pogingen om Rusland duizenden sancties op te leggen lijkt er geen einde aan de oorlog te komen.
Terwijl de EU tot 24 februari eigenlijk Ruslands natuurlijke partner was, heeft Europa ‘besloten’ zich eens te meer te onderwerpen aan de hegemonie van de VS. De westerse propaganda van ‘wereldwijde sancties tegen Rusland’ klinkt hol als je ziet hoe in de wereld de steun voor die sancties verdeeld is. Een westers kamp dat sanctioneert en een ander kamp bestaande uit Latijns-Amerika, Afrika, het Midden-Oosten en Azië. Dat andere kamp, dat twee derde van de wereldbevolking vertegenwoordigt – schikt zich niet naar het beleid van Washington en staat niet vijandig tegenover Rusland.
De strijd om het unilateralisme van de VS en de controle van de VS over de wereld uit te dagen is met de oorlog in Oekraïne echt begonnen. Het zal op geen enkele manier nog kunnen teruggedraaid worden. Door Russische banken uit te sluiten van het SWIFT-systeem hebben de VS en hun bondgenoten het proces voor de onafhankelijkheid van de dollar als internationale munt versneld. Er zijn ondertussse alternatieven voor het SWIFT-systeem voor geldoverdracht. Ze zijn de kinderschoenen nog niet ontgroeit maar winnen met de tijd ongewijfeld aan kracht. Het is echter pas wanneer de oorlog beëindigd zal zijn dat de werkelijke resultaten voor de wereldorde echt zichtbaar zullen zijn.
