Nadat het eeuwige neutrale Zwitserland (dat tijdens de Tweede Wereldoorlog een vrijhaven was voor de nazi’s) de Russische invasie van Oekraïne veroordeelde en zich na drukke binnenlandse discussies en grote buitenlandse druk aansloot bij de Europese sancties tegen Rusland, vonden de Russische oligarchen al vlug een nieuws toevluchtsoord in de Verenigde Arabische Emiraten (VAE). In de Emiraten verbleven voor de Russische invasie trouwens al zo’n 40.000 Russen. Wat betreft economische ontwikkeling staan de VAE bijna op gelijke voet met Zwitserland en de banken verwelkomen er, wat er ook gebeurt, graag Russische klanten. Bovendien beklaagden de Emiraten zich de afgelopen jaren over de wat zij als “de afnemende inzet van Washington voor de veiligheid van de Amerikaanse partners in de regio” zien, terwijl het tegelijkertijd de banden met Moskou en Peking aanhaalde.
Saoedi-Arabië weigerde om op een verzoek van de VS in te gaan en de olieproductie te verhogen zodat de prijzen zouden dalen. In 2019, toen hij nog presidentskandidaat was had Joe Biden gezegd dat het koninkrijk als een paria moet worden behandeld over mensenrechtenkwesties zoals de moord op journalist Jamal Khashoggi. Eens president weigerde hij om met Mohammed bin Salman, de Saoedische kroonprins, te praten. Dat werd als een grove belediging ervaren en een inmenging in de binnenlandse aangelegenheden. Toen later de Amerikaanse nationale veiligheidsadviseur Jake Sullivan bij een bezoek aan de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman nogmaals het onderwerp Khashoggi ter sprake bracht, schreeuwde, volgens de Wall Street Journal, bin Salman hem toe dat Washington zijn verzoek om een verhoging van de Saoedische olieproductie wel kon vergeten.
Meer olieproductie zou misschien enig soelaas brengen voor de exploderende prijzen voor energie en tegelijkertijd de Russische inkomsten doen dalen.
Er is echter meer aan de hand dan de olieprijzen en Biden die het koninkrijk en de kroonprins beledigd heeft. Riyad en Abu Dhabi zijn bijzonder ontevreden over de afnemende Amerikaanse aandacht voor hun veiligheidsproblemen. Zij zijn vooral boos over het feit dat Washington van hen verwacht dat zij altijd snel op Amerikaanse eisen ingaan, zoals bijvoorbeeld met de olieproductie, terwijl de VS geen aandacht hebben voor hun bezorgdheden op veiligheidsgebied. Ze vinden dat de huidige Amerikaanse regering hen, in tegenstelling tot de voorgaande, die van Donald Trump, niet als belangrijke bondgenoten beschouwt en soms zelfs tegen hun belangen ingaat.
Voor de Golfstaten was het overhaaste Amerikaanse vertrek uit Afghanistan het teken aan de wand dat de Amerikanen zich langzaam uit het Midden-Oosten terug willen trekken. Saudi-Arabië wilde meer Amerikaanse bijstand bij het afslaan van de aanvallen van de Jemenitische Houthis maar de VS besloten daarentegen troepen uit Saoedi-Arabië terug te trekken. De Houthis vielen in januari 2022 de VAE aan. Die verwachtten van de VS een militaire en diplomatieke reactie. Ze waren dan ook verrast toen de Amerikaanse regering weigerde om de Houthis opnieuw toe te voegen aan de lijst van buitenlandse terroristische organisaties (FTO), nadat de Amerikaanse regering hen haast onmiddellijk na het aantreden van Biden van de lijst had geschrapt. Ook dat de VS opnieuw gesprekken met Iran aanging, de intieme vijand van de Golfstaten, over de nucleaire kwestie was een punt van ergernis.
Omgekeerd waren de VS verstoord doordat Abu Dhabi zijn relaties met Syrië heeft opgewarmd – de Syrische president Bashar al-Assad bracht een bezoek aan de VAE. Maar vooral de steeds betere relaties met China baart zorgen. China is de belangrijkste handelspartner van de Emiraten. In maart 2021 lanceerden de VAE het plan “Operatie 300 miljard” voor de komende tien jaar. Dat plan moet het land omvormen tot een op technologie gebaseerde duurzame economie. De technologieën van China op midden- en hoog niveau sluiten goed aan bij die van de VAE en zijn wat de VAE beogen. Een van de elementen daarbij is de installatie van Huawei’s 5G technologie en dat raakt een open zenuw bij de VS.
Onder Trump hadden de VAE een deal gesloten om de Amerikaanse F-35 gevechtsvliegtuigen aan te kopen. Daarmee zouden de VAE hun status van ‘bondgenoot van de VS’, bevestigd zien maar als de VAE Huawei toestond een 5G-netwerk te ontwikkelen, zou de VS, uit vrees voor technologielekken naar China, daar helemaal niet blij mee zijn. Ze drongen erop aan om dat Huawei-netwerk niet uit te bouwen. De VS gebruiken veiligheidsrisico’s als excuus om hun bondgenoten te dwingen Huawei te laten vallen zodat het geen markt buiten China kan ontwikkelen. In het Amerikaanse Congres was een debat gevoerd over het mogelijke misbruik door China van zijn nauwe betrekkingen met Abu Dhabi om fabricagegeheimen te verkrijgen over het meest geavanceerde gevechtsvliegtuig van de VS. De VAE hebben dan maar hun koopintentie van de F-35 bevroren maar niet eerden dan nadat ze een alternatieve deal hadden getekend om Franse Rafale gevechtsvliegtuigen aan te kopen.
Terwijl Saoedi-Arabië zich afkeerde van de VS, nodigde het de Chinese president Xi Jinping uit voor een bezoek, en Riyad onderhandelt met China (de grootste afnemer van Saoedische olie) over de prijsstelling in de onderlinge oliedeals en om die in Chinese munt, in plaats van in Amerikaanse dollars, zoals tot nu toe de praktijk was, te betalen. In 2019 had Saoedi-Arabië al Chinese ballistische raketten aangekocht maar in december 2021 meldde CNN op basis van Amerikaanse inlichtingenrapporten dat Riyad met de hulp van China nu ook ergens in eigen land ballistische raketten ontwikkelde en produceerde. Bovendien zouden China en Saoedi-Arabië ook gesprekken voeren over kernenergie, bewakingstechnologie, 5G-netwerken, en artificiële intelligentie (AI).
Genoeg elementen dus om de alarmklokken in Washington te doen luiden, zeker nu de oorlog in Oekraïne opnieuw het strategische belang van de Golf voor de mondiale energiebevoorrading aangetoond heeft. Midden april reisde CIA-directeur William Burns naar Saoedi-Arabië en sprak er met MBS in een poging het weer goed te maken maar de kroonprins luisterde niet en zou, naar verluidt, gezegd hebben: “Het kan me gewoon niet schelen”. Er zat dus blijkbaar niets anders op dan dat Biden persoonlijk naar Riyad reisde om de gebroken potten te lijmen.
Israël en Palestina
Biden zag in dat het nodig was om deze week toch maar naar het Midden-Oosten te reizen. Voor hij echter Riyad bezoekt houdt hij halt in Israël om de “onwrikbare steun van de Verenigde Staten voor de veiligheid en welvaart van Israël te bekrachtigen.” Vanuit Israël zal hij ook de door Israël bezette Westelijke Jordaanoever aandoen. Niet dat de Palestijnen iets moeten verwachten van Biden maar hen negeren kan ook niet.
Het is duidelijk dat zijn voornaamste doel is Israël steunen. Hij zal Israël 4 miljard dollar financiële steun aanbieden, het hoogste bedrag ooit door de VS aan Israël gegeven. e Palestijnen mogen op hun best rekenen op enkele tientallen miljoenen dollars aan humanitaire hulp.
Biden zal de familie van de vermoorde journaliste Shireen Abu Akleh niet te woord staan. De familie had in een brief om een ontmoeting gevraagd:“De betrokkenheid van uw regering heeft de moord op Shireen goedgepraat en de straffeloosheid bestendigd,” schreven ze. Volgens het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken was Shireen Abu Akleh ‘waarschijnlijk onopzettelijk’ gedood door een Israëlisch kogel. ‘Waarschijnlijk’ een ‘onopzettelijk’, een bewering die de Palestijnse Autoriteiten tegenspreken. Volgens het Palestijnse ministerie van Informatie was Shireen Abu Akleh trouwens niet de eerst Palestijnse journalist die door Israël vermoord werd. Sinds 2000 zijn dat er ten minste 45.
Met zijn bezoek negeert de Amerikaanse president alleszins zijn verkondigde waarden van democratie en mensenrechten. De moord op Shireen Abu Akleh en het totaal ongerechtvaardigde geweld van de Israëlische veiligheidstroepen tijdens haar begrafenis in Jeruzalem, de recente goedkeuring door premier Naftali Bennett van meer dan 4000 extra kolonistenwoningen op de bezette Westelijke Jordaanoever, de gedwongen evacuatie van 1000 Palestijnen uit Mesafer Yatta, een gebied dat door het Israëlische leger tot militaire oefenterrein werd verklaard, de geplande Amerikaanse ambassade in Jeruzalem die op in 1948 door Israël van Palestijnen onteigend land gebouwd zal worden, zijn allemaal onderwerpen die Biden moeilijk zal kunnen vermijden.
Saoedi-Arabië
Voor hij Saoedi-Arabië ging bezoeken dacht Biden dat hij er goed aan deed om een artikel in de Washington Post te publiceren. Zo paaide hij enigszins de krant waar Jamal Khashoggi columnist was voor hij volgens de conclusies van de CIA door het doodseskader van de kroonprins in de Saoedische ambassade in Turkije in stukken werd gesneden. In verband met Saoedi-Arabië legt hij uit: “Vanaf het begin was het mijn doel om de betrekkingen met een land dat al 80 jaar een strategische partner is, te heroriënteren – maar niet te verbreken.” Dat klinkt heel anders dan de ‘paria’ van tijdens zijn verkiezingscampagne en zijn belofte om dictators een lesje te leren. Hij ging Saoedi-Arabië geen wapens meer leveren en de Saoedische oorlog tegen Jemen stoppen. Nu legt hij uit dat zijn bezoek “het begin is van een nieuw en veelbelovender hoofdstuk van Amerika’s engagement aldaar”.
Het zal moeilijk worden om “nieuw en veelbelovender” te worden dan sinds de benoeming van de eerste Amerikaanse ambassadeur in 1940. De prestigieuze positie die Riyad onder de Arabische Golfstaten inneemt, zijn grote olieproductie en zijn overvloedige financiële middelen, die het royaal investeerde in de VS hebben van Riyad een speciale partner van de VS gemaakt. De Saoedi’s hebben ook gedurende tientallen jaren een voorkeur gehad voor Amerikaanse bedrijven om in Saoedi-Arabië samen te werken aan projecten voor de ontwikkeling van energie en infrastructuur. Met de recente Chinese investeringen in oliewinning en bewapening lijkt daar verandering in te komen.
Een ‘nieuw veelbelovend’ begin
Wat een“nieuw en veelbelovender hoofdstuk van Amerika’s betrokkenheid in het Midden-Oosten beginnen betreft. Biden schrijft dat hij “de eerste president zal zijn die het Midden-Oosten bezoekt sinds 9/11 zonder dat er Amerikaanse troepen in een gevechtsmissie zitten. Het is mijn doel om dat zo te houden.” Die laatste zin in zijn artikel klinkt absurd. Nog maar een maand geleden, op 8 juni, schreef hij in een brief aan de voorzitters van het Amerikaanse Congres dat de VS betrokken zijn bij terrorismebestrijdingsoperaties en bij het adviseren en begeleiden van veiligheidstroepen van geselecteerde buitenlandse partners bij terrorismebestrijdingsoperaties, vooral gericht tegen IS en Al Qaida maar ook tegen “voortdurende terroristische dreigingen vanuit Syrië”. Maar volgens Biden in de Washington Post zijn de “VS-troepen niet betrokken in gevechtsmissies.” Daarnaast vallen wapenleveringen aan Saoedi-Arabië die leiden tot slachtoffers onder de burgerbevolking in Jemen en luchtaanvallen op door Iran gesteunde milities in Irak en Syrië blijkbaar ook niet binnen Biden’s noemer van“niet betrokken bij gevechtsmissies.”
De boemerang van de sancties tegen Rusland
Andere belangrijke redenen voor Biden’s bezoek aan Saoedi-Arabië zijn de gevolgen van het beleid dat de VS, en met hen de EU, zijn gaan voeren na de invasie van Oekraïne door Rusland. Diverse pakketten sancties werden opgelegd en moesten Rusland hard raken. De VS dachten dat ze het Kremlin daarmee snel op de knieën zouden krijgen. De realiteit pakte heel anders uit. Hoewel Europa steeds minder gas en olie van Rusland aankoopt of door Rusland aangeleverd krijgen, heeft Moskou geen problemen om zijn productie elders te slijten. De gas- en olieprijzen zijn spectaculair gestegen, en de roebel doet het goed. De hoofdreden daarvoor is dat buitenlandse klanten die Russisch gas importeren dat gas in roebels moeten betalen en daarvoor een speciale rekening moeten openen bij Gazprombank. Ongeveer de helft van de meer dan 50 buitenlandse klanten van Gazprom zou al zo’n rekening geopend hebben.
Als gevolg van de sancties is de Russische productie van zwart goud wel met 1 miljoen vaten gedaald, maar door de verhoogde prijzen bedroegen in april de Russische inkomsten uit de verkoop van olie alleen al 1,8 biljoen roebel. In feite smeren de opgelegde sancties de Russische oorlogsmachine terwijl het westerse beleid wel de wereldeconomie aantast en de inflatie de hoogte injaagt. Duitsland bijvoorbeeld vreest dat 5,6 miljoen Duitsers werkloos zullen worden als Rusland definitief stopt met de jaarlijkse levering van 55 miljard kubieke meter gas aan het land via de Nord Stream 1 pijpleiding in de Oostzee. Die werd trouwens op 11 juli stilgelegd voor het gebruikelijke jaarlijkse onderhoud maar er wordt gevreest dat dat onderhoud wel eens veel langer zou kunnen duren dan de normale 10 dagen. Het Westen, en Europa in het bijzonder, is dringend op zoek naar alternatieve leveranciers.
Het resultaat van de VS bemoeienissen in het Midden-Oosten
De VS interveniëren al decennia lang in het Midden-Oosten. Militair en economisch. Het hardst getroffen worden Palestina, Libanon, Syrië, Irak en Jemen waardoor de instabiliteit in die landen steeds groter wordt. De voormalige president Trump verscheurde de nucleaire overeenkomst met Iran. Joe Biden beloofde tijdens zijn presidentscampagne dat hij die terug zou in ere herstellen maar de deal staat nog steeds ‘on hold’. De VS willen niet toekomen aan de laatste eisen van Iran, waaronder de Iraanse Revolutionaire Garde (IRCG) van de Amerikaanse terrorismelijst schrappen, waardoor Teheran ondertussen afstevent op een steeds hoger niveau van productie van verrijkt uranium. Daarnaast hebben de VS, na 20 jaar oorlog voeren tegen de Taliban in Afghanistan de macht in het land terug afgestaan aan diezelfde Taliban. Zonder te vergeten de 9,5 miljard dollar van de Afghaanse Nationale Bank aan te slaan. Afghanistan is armer dan ooit.
Met de chaotische uittocht uit Afghanistan, ongecoördineerd met zijn bondgenoten verschoven de VS tegelijkertijd hun focus van Centraal Azië en het Midden-Oosten naar de Indo-Pacifistische regio. Landen in het Midden-Oosten vreesden dat de VS hen aan hun lot zouden overlaten en begonnen zelf oplossingen te zoeken voor hun problemen. Ze planden ontmoetingen met elkaar zonder. Iran ontmoette Jordaanse en Egyptische functionarissen in Irak. In Bagdad zagen Iran en Saudi-Arabië elkaar herhaalde keren. In verband met de nucleaire onderhandelingen verzocht Iran onlangs om een indirecte ontmoeting met de VS in Qatar. Dit was een teken dat Iran meer vertrouwen heeft in de landen van de regio dan in de VS en Europa. De landen in het Midden-Oosten lijken in staat om hun eigen regionale problemen in de regio te willen aanpakken.
Nadat ze Afghanistan verlaten hadden dachten de VS het Midden-Oosten min of meer achter zich te laten. Zonder de oorlog In Oekraïne en bij uitbreiding tussen de VS, Rusland en China, zou Biden nooit naad het Midden-Oosten gereisd zijn.Nu worden de VS gedwongen terug te keren, maar deze keer zal het niet op hun eigen voorwaarden zijn.
De crisis van de stijgende brandstofprijzen in de VS – de prijs van een gallon benzine is al boven de 4 dollar per gallon gestegen – doet Biden beseffen dat alleen Saoedi-Arabië hem kan helpen ontsnappen aan een groot verlies in de tussentijdse verkiezingen.
Geschonden imago
Om die hulp te krijgen zal hij echter het geschonden imago van de Amerikaanse macht moeten herstellen. Zonder zal hij Saoedi-Arabië niet kunnen overhalen meer olie te produceren. Hij zal de vrees voor Iran moeten sussen. Er zouden plannen bestaan om een militaire alliantie, “een NAVO voor het Midden-Oosten”, zoals de Jordaanse koning Abdullah II het noemde. The Wall Street Journal wist einde juni te vertellen dat de VS geheime vergaderingen in Egypte hadden gehouden met Israël, Saoedi Arabië,Qatar, Jordanië, Egypte, de Verenigde Arabische Emiraten en Bahrein over militaire samenwerking. Maar concreet gezien zijn er nog veel hindernissen te nemen. Tijdens zijn reis zal Biden ook proberen de groeiende betrokkenheid van China in de regio te beperken en proberen Ruslands rol in Syrië zoveel mogelijk te hinderen. Daarnaast echter – het allerbelangrijkste – zal hij zich ertoe moeten verbinden dat de VS daar zullen blijven.
Blijven in een regio waar massale armoede en economische ellende toenemen. Volgens het World Inequality Lab is het Midden-Oosten ’s werelds meest ongelijke regio, waar de top 10 procent 61 procent van het nationale inkomen opstrijkt. Blijven in een regio waar burgerlijke en politieke rechten minimaal zijn, mediavrijheid niet bestaat, censuur toegepast wordt, vrouwen tweederangsburgers zijn, de staat executies organiseert…. De landen van het Midden-Oosten scoren rampzalig op het gebied van mensenrechten en democratie. Dezelfde mensenrechten en democratie die de VS zo hoog in het vaandel voeren als het over Rusland, China, Iran of Venezuela gaat. Maat dat zijn dan ook ‘Rogue Nations’ en geen partners en bondgenoten.
Vóór de tussentijdse parlementsverkiezingen van november moet president Joe Biden absoluut een diplomatieke doorbraak waarmaken in zijn regering. Daarvoor is politieke flexibiliteit en diplomatiek pragmatisme nodig. Daarbij zijn ‘normen’ en ‘waarden’ vaak hinderlijke obstakels die moeten omzeild worden.
