Wat westerlingen het Westen of de westerse beschaving noemen, is een geopolitieke ruimte die in de 16e eeuw ontstond en zich voortdurend uitbreidde tot in de 20e eeuw.
Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog was ongeveer 90 procent van de wereldbol westers of werd door het westen gedomineerd: Europa, Rusland, de Amerika’s, Afrika, Oceanië en een groot deel van Azië (met de gedeeltelijke uitzonderingen van Japan en China). Vanaf dat moment begon het Westen in te krimpen: eerst door de Russische Revolutie van 1917 en de opkomst van het Sovjetblok, en daarna, vanaf halverwege de vorige eeuw, door de dekolonisatiebewegingen. De aardse ruimte, en spoedig daarna de buitenaardse ruimte, werd het onderwerp van intensieve geschillen.
Ondertussen veranderde wat westerlingen onder het Westen verstonden. Het begon als het christendom en kolonialisme, veranderde in kapitalisme en imperialisme, en metamorfoseerde later in democratie, mensenrechten, dekolonisatie, zelfbeschikking, en “op regels gebaseerde internationale betrekkingen” – waarbij duidelijk werd gemaakt dat de regels door het Westen zouden worden opgesteld en alleen zouden worden nageleefd als ze in het belang van het Westen waren – en tenslotte in globalisering.
Tegen het midden van de vorige eeuw was het Westen zo sterk gekrompen dat verschillende nieuwe onafhankelijke landen besloten zich noch bij het Westen, noch bij het blok dat als zijn rivaal was ontstaan, het Sovjetblok, aan te sluiten. Dit leidde tot het ontstaan, van 1955-1961, van de Beweging van Niet-Gebonden Landen.
Met de ineenstorting van het Sovjetblok in 1991 leek het Westen een periode van gretige expansie door te maken. Het was rond die tijd dat de voormalige Russische president Michail Gorbatsjov, met de steun van de toenmalige Amerikaanse president George H.W. Bush, zijn wens uitsprak, dat Rusland zich zou aansluiten bij het “gemeenschappelijke huis” van Europa. Een wens die werd herbevestigd door Vladimir Poetin toen hij in 2000 aan de macht kwam. Het was een korte historische fase, en recente gebeurtenissen tonen aan dat de “omvang” van het Westen sindsdien drastisch is geslonken. In de nasleep van de oorlog in Oekraïne heeft het Westen op eigen initiatief besloten dat alleen de landen die sancties tegen Rusland toepassen, tot het pro-westerse kamp kunnen worden gerekend. Die landen omvatten ongeveer 21 procent van de lidstaten van de VN, die samen slechts 16 procent van de wereldbevolking uitmaken.
Is inkrimping achteruitgang?
Men zou kunnen denken dat de inkrimping van het Westen in zijn voordeel werkt omdat het zich daardoor intensiever kan concentreren op meer realistische doelstellingen. Een zorgvuldige lezing van de strategen van het oppermachtigste land van het Westen, de Verenigde Staten, toont aan dat zij integendeel, zonder zich kennelijk bewust te zijn van de flagrante inkrimping, een onbegrensde ambitie aan de dag leggen. Met hetzelfde gemak waarmee zij in staat denken te zijn Rusland (een van de grootste nucleaire mogendheden ter wereld) tot een vazalstaat te reduceren of te gronde te richten, voorzien zij de neutralisering van China (dat op weg is de eerste wereldeconomie te worden) en het binnenkort uitlokken van een oorlog in Taiwan (zoals die in Oekraïne) om dat doel te bereiken. Anderzijds toont de geschiedenis van imperia aan dat inkrimping hand in hand gaat met verval, en dat verval onomkeerbaar is en veel menselijk leed met zich meebrengt.
In het huidige stadium lopen de verschijnselen van zwakte parallel met die van kracht, hetgeen een analyse bijzonder moeilijk maakt. Twee contrasterende voorbeelden helpen dit punt duidelijker te begrijpen: De Verenigde Staten zijn de grootste militaire macht ter wereld (hoewel zij sinds 1945 geen oorlogen meer hebben gewonnen) met militaire bases in ten minste 80 landen. Een extreem geval van overheersing is de aanwezigheid van de VS in Ghana, waar de VS volgens afspraken uit 2018 zonder enige controle of inspectie gebruik maken van de luchthaven van Accra, Amerikaanse soldaten niet eens een paspoort nodig hebben om het land binnen te komen en extraterritoriale immuniteit genieten, wat betekent dat als zij een misdaad begaan, hoe ernstig ook, zij niet door Ghanese rechtbanken kunnen worden berecht.
Aan de andere kant richten de duizenden sancties tegen Rusland vooralsnog meer schade aan in de westerse wereld dan in de geopolitieke ruimte die door het Westen wordt gedefinieerd als de niet-westerse wereld. De valuta’s van de landen die de oorlog leken te winnen, depreciëren het meest. De dreigende inflatie en recessie hebben JP Morgan Chase & Co. CEO Jamie Dimon te zeggen dat er een “orkaan” op komst is.
Is inkrimping een verlies van interne cohesie?
Inkrimping kan meer cohesie betekenen, en dat is heel zichtbaar. Het leiderschap van de Europese Unie, d.w.z. de Europese Commissie, is de laatste 20 jaar veel meer op één lijn met de VS komen te liggen dan de lidstaten van de EU zelf. We hebben dit gezien met de neoliberale verschuiving en met de enthousiaste steun van de voormalige voorzitter van de Europese Commissie, José Manuel Durão Barroso, voor de invasie van Irak, en we zien het nu met de huidige voorzitter van de Commissie, Ursula von der Leyen, die lijkt te werken als de ondersecretaris van defensie van de VS.
De waarheid is dat deze cohesie, als zij effectief is in het produceren van beleid, desastreus kan zijn in het beheersen van de gevolgen ervan. Europa is een geopolitieke ruimte die sinds de 16e eeuw geleefd heeft van de natuurlijke rijkdommen van andere landen die het direct of indirect domineert en aan wie het een ongelijke uitwisseling oplegt. Dit alles is echter niet mogelijk wanneer de Verenigde Staten of hun bondgenoten hun partners zijn.
Bovendien bestaat cohesie uit tegenstrijdigheden, zoals blijkt uit de onderling tegenstrijdige verhalen over Rusland. Is Rusland per slot van rekening niet het land met een lager BBP dan veel landen in Europa? Of is het een macht die Europa wil binnenvallen en een mondiale bedreiging vormt die alleen kan worden gestopt met behulp van de investeringen van de Verenigde Staten voor wapens en veiligheid in Oekraïne – nu al zo’n 10 miljard dollar – een ver land waarvan weinig over zal blijven als de oorlog nog lang duurt?
Doet de inkrimping zich voor om interne of externe redenen?
Uit de litteratuur over het verval en het einde van wereldrijken blijkt dat, afgezien van enkele uitzonderlijke gevallen waarin wereldrijken door externe krachten werden vernietigd – zoals het Azteekse en het Inca-rijk na de komst van de Spaanse veroveraars – interne factoren over het algemeen overheersen bij het veroorzaken van inkrimping, ook al kan inkrimping door externe factoren worden versneld. Het is lastig om het interne van het externe te onderscheiden, en de specifieke identificatie is altijd meer ideologisch dan iets anders. Zo publiceerde de bekende Amerikaanse conservatieve filosoof James Burnham in 1964 een boek met de titel Suicide of the West. Volgens hem was het liberalisme, dat toen dominant was in de Verenigde Staten, de ideologie achter deze neergang. Voor de liberalen van toen was het liberalisme juist een ideologie die een nieuwe, vreedzamere en rechtvaardigere wereldhegemonie voor het Westen mogelijk zou maken.
Vandaag is het liberalisme in de Verenigde Staten dood (het neoliberalisme, dat het tegendeel is, overheerst) en zelfs de conservatieven van de oude stempel zijn volledig ingehaald door de neoconservatieven. Dat is de reden waarom de voormalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Henry Kissinger (voor velen een oorlogsmisdadiger) de anti-Rusland belijders op het verkeerde been zette door op te roepen tot vredesonderhandelingen toen hij in mei tijdens een conferentie op het Economisch Wereldforum in Davos sprak over het conflict in Oekraïne. Hoe het ook zij, de oorlog in Oekraïne is de grote versneller van de inkrimping van het Westen.
Terwijl het Westen zijn macht en invloed wil aanwenden om China te isoleren, is een nieuwe generatie van niet-gebonden landen in opkomst. Organisaties als BRICS (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika), de Sjanghai Samenwerkingsorganisatie en het Euraziatisch Economisch Forum zijn onder meer de nieuwe gezichten van de niet-westerse staten.
Wat komt er daarna?
We weten het nog niet. Het is even moeilijk voor te stellen dat het Westen een ondergeschikte plaats inneemt in de wereldcontext als dat het een gelijkwaardige en vreedzame relatie heeft met andere geopolitieke ruimten. Wij weten alleen dat voor de leiders van de westerse staten een van beide hypotheses onmogelijk is of, indien mogelijk, apocalyptisch. Daarom is het aantal internationale bijeenkomsten de laatste maanden verveelvoudigd – van het Economisch Wereldforum dat in mei in Davos plaatsvond tot de meest recente Bilderbergbijeenkomst in juni. Het hoeft geen verbazing te wekken dat op laatstgenoemde bijeenkomst van de 14 besproken thema’s er zeven rechtstreeks verband hielden met de rivalen van het Westen.
Dit artikel werd geproduceerd door Globetrotter. De originele tekst “The West is experiencing a contraction of its power, not necessarily its decline” is gepubliceerd op de site van The Other News De vertaling werd verzorgd door Plutopia.
De standpunten in dit artikel zijn uitsluitend die van de auteur en kunnen al dan niet een weergave zijn van de standpunten van Pluutopia.
